Termieten komen van nature niet voor in Nederland. Er zijn uitheemse soorten die in het gematigde Noord-Europese klimaat kunnen overleven en schade kunnen veroorzaken. Zo hebben in het Duitse grensdorp Millen, vlakbij Sittard, termieten ernstige schade toegebracht aan historische gebouwen. Termieten kunnen in Nederland komen doordat ze meeliften met geïmporteerde goederen, zoals planten.
Termieten zijn kleine insecten (4 tot 15 mm lang) en kunnen variëren in kleur van kleurloos, wit, beige tot zwart. Termieten zijn niet verwant aan mieren. Evolutionair gezien zijn ze ontstaan uit de kakkerlakken (orde Blattodea). Het uiterlijk van termieten in een kolonie kan verschillen, afhankelijk van de sociale klasse en functie die ze hebben binnen een kolonie. Vruchtbare termieten ontwikkelen twee paar vleugels. De koningin is het grootste individu van de kolonie. Termieten ondergaan een onvolledige gedaanteverwisseling, namelijk van ei via nimf naar adult (geen popstadium).
In Nederland blijken zich kolonies schadelijke termieten te hebben gevestigd. Het gaat om de Amerikaanse grondtermiet, een soort die door het knagen aan hout veel schade aan gebouwen kan toebrengen. De eerste melding van termieten werd al in 2019 gedaan. Ze werden aangetroffen in een gebouw in het buitengebied van Zuid-Holland. Later bleek dat de termieten ook bij de buren zaten.
Er zijn meer dan 2300 termietensoorten bekend in de wereld, waarvan 183 soorten gebouwen kunnen beschadigen en 83 ernstige schade kunnen aanbrengen aan bijvoorbeeld gebouwen, meubels, hekwerken, palen en andere hout-structuren. De meeste soorten leven in Afrika, Azië en Oceanië. In Zuid Europa leven zeven inheemse termieten soorten.
De termieten kan je in drie groepen opdelen, de ondergrondse-, de drooghout- en de nathouttermieten. Een kolonie bestaat uit werkers, soldaten, zogenaamde geslachtsdieren, een koning en een koningin. Kolonies van ondergrondse termieten kunnen enorm groot worden, tot wel enkele miljoenen exemplaren. De dieren voeden zich met plantaardig cellulose. Werkers kunnen gangen door hout knagen, waarbij de buitenste laag intact blijft. Van buitenaf is het dan lastig te zien of het hout daadwerkelijk is aangetast.
Sinds 2023 is bekend dat de Amerikaanse grondtermiet in Zuid-Holland aanwezig is. Inmiddels zijn er in nog 3 provincies exotische termieten geconstateerd. Een en ander betekent dat de vier exotische termietensoorten als volgt over de vier provincies verspreid zijn:
In Zuid-Holland: de Amerikaanse grondtermiet en de Pacifische nathouttermiet (Rotterdam).
In Noord-Brabant: de Amerikaanse grondtermiet en de Iberische grondtermiet.
In Gelderland: de Iberische grondtermiet.
In Flevoland: de Iberische grondtermiet en Reticulitermes labralis.
Van de Amerikaanse en Iberische grondtermiet is bekend dat deze soorten het hout dat in gebouwen en andere constructies gebruikt wordt, van binnenuit opeten zonder sporen aan de buitenkant van het hout achter te laten. Zoals de naam al aangeeft, heeft de Pacifische nathouttermiet een voorkeur voor hout dat niet al te droog is. Toch wordt er van deze soort ook wel schade gemeld aan constructiehout, aldus het Nederlands Soortenregister. In ieder geval 3 van de 4 termietensoorten kunnen forse economische schade en veiligheidsrisico’s opleveren. Om dit te voorkomen, zal de overheid snel effectieve maatregelen moeten nemen, zoals een verbod op de import van producten waarin termieten meeliften, een mediacampagne om het grote publiek en zeker ook mensen in de omgeving van de vindplaatsen alert te maken en meldingen te doen, en het faciliteren van de inzet van de nodige bestrijdingsmiddelen.