De provincie denkt te weten wat de oorzaak is van de kapotte dijk in de Damse Vaart bij Sluis. Daar was een flinke operatie voor nodig: de afgelopen tijd werd een deel van de Damse Vaart drooggelegd en kwam de vermoedelijke boosdoener tevoorschijn. Onder het viaduct bij Sluis is een soort badkuip gemaakt met damwanden, legt provinciebestuurder Harry van der Maas uit in het radioprogramma Zeeland wordt wakker. Wie op het viaduct staat en recht naar beneden kijkt, ziet dat dat deel droogstaat. Dat is nodig zodat er aan de dijk en de brug gewerkt kan worden. De dijk is lek en zanddeeltjes spoelen weg. Daardoor wordt de dijk steeds zwakker.
Bij dat droogleggen werd een verrassende ontdekking gedaan, zegt Van der Maas. Het krioelde er van de Amerikaanse rivierkreeften. "We hebben er wel iets van honderd gevonden op die plek." Dat lijkt dan ook het antwoord op de vraag waarom de dijk lekt en verzwakt is. "Rivierkreeften graven graag gangen en holletjes in waterbodems en oevers, in dit geval dijken. Dus met andere woorden: we denken dat we de boosdoener te pakken hebben."
Amerikaanse rivierkreeft
De Amerikaanse rivierkreeft werd bijna veertig jaar geleden voor het eerst gezien in Nederlandse wateren. Sinds 2000 is het aantal explosief toegenomen. Het dier heeft nauwelijks natuurlijke vijanden en vermenigvuldigt zich daardoor snel. De kreeft graaft graag en veroorzaakt daardoor schade aan oevers, dijken en kades. De Amerikaanse rivierkreeft staat sinds 2016 op de lijst van invasieve exoten. EU-lidstaten zijn verplicht maateregelen te nemen om te voorkomen dat er te veel dieren bij komen.
De provinciebestuurder zegt dat nu bekeken wordt of de rivierkreeft op meer plekken zit tussen Sluis en Brugge. Maar hij denkt het antwoord al te weten. "Het zou bijna bijzonder zijn als die niet op meerdere plekken voorkomt in de Damse Vaart." Dus moet er ook al nagedacht worden hoe er tegen de invasieve exoot opgetreden moet worden. Hoe dat gedaan wordt, is nog de vraag. "Ik ben ook geen expert op dit gebied, dus ik laat me daarin ook graag adviseren door het deskundige team dat daar bezig is."
De eerste zorg is nu hoe de lekkende dijk gerepareerd worden. Als dat achter de rug is wordt project dijk waarschijnlijk project kreeft.
De knalrode kreeft gaat rechtop staan in de emmer als labrador Keesje te dichtbij komt. De uit de kluiten gewassen scharen van deze Amerikaanse rivierkreeft staan recht vooruit, klaar om aan te vallen. Keesje, slechts anderhalf jaar, begrijpt het signaal niet, maar komt met haar natte neus gelukkig niet te dichtbij de kreeft. “Deze kreeften zijn agressief naar eigenlijk alles in hun omgeving”, zegt ecoloog Pim Lemmers van de Radboud Universiteit Nijmegen, terwijl hij zijn hond aan de halsband uit de emmer trekt. De 25 centimeter lange kreeft vertoefde een week geleden nog in het wild, in een poel in Tilburg. Nu verblijft de omnivoor bij Lemmers thuis, in het rustige Gelderse dorp Overasselt. Collega’s hebben de kreeft onder water gevangen en voor hem meegenomen. Ergens is het zonde dat dit prachtige, uit de kluiten gewassen mannetje straks de vriezer in gaat, om daarna in de gft-bak te eindigen. Maar we hebben geen keus, bezweert Lemmers, want deze rivierkreeft is een ramp voor Nederland.
“Om te beginnen vind ik het belangrijk om te zeggen dat je niet kan spreken van dé Amerikaanse rivierkreeft. In Nederland hebben we zeven soorten uitheemse rivierkreeften: zes komen uit Noord-Amerika en daarnaast heb je de Turkse rivierkreeft afkomstig uit het Zwarte Zeegebied, die weinig kwaad doet. Uit Noord-Amerika komen de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft, de Californische rivierkreeft, de gestreepte Amerikaanse rivierkreeft, de rode Amerikaanse rivierkreeft en de marmerkreeft. De negatieve effecten verschillen per soort. De rode Amerikaanse rivierkreeft is het stoutste jongetje van de klas; andere Amerikaanse rivierkreeften zijn een stuk minder schadelijk”. “In het najaar gaat de rode Amerikaanse rivierkreeft het water uit en aan de wandel, op zoek naar nieuwe wateren. De beestjes passen zich zeer goed aan in Nederland. Ze laten onderwaterplanten verdwijnen door ze op te eten. Omdat ze heel veel graven, storten hele ecosystemen in; er voltrekt zich een ramp in Nederland. In grote plassen, veenplassen en sloten, die vroeger mooi helder waren, zijn alle planten verdwenen en zijn alleen nog algen over. Heldere ecosystemen worden zo troebele erwtensoep. Als gevolg daarvan verdwijnen ook tal van diersoorten die afhankelijk zijn van helder water. De inheemse Europese rivierkreeft komt nog maar op één locatie voor, op een landgoed bij Arnhem. Vanwege de kwetsbaarheid van de populatie wordt de exacte locatie verborgen gehouden.”
Je vertelde al dat hele ecosystemen omslaan naar erwtensoep. Kan je concreter maken hoe die schade wordt aangericht en wat de gevolgen zijn?
“De schade komt voor uit predatie. De rode Amerikaanse rivierkreeft eet bijvoorbeeld krabbenscheer, een plant die van nature in veenweideplassen voorkomt en de enige gastheer is van de larven van de zeldzame groene glazenmaker, een libel. Krabbenscheer is daarnaast een belangrijke schakel bij het verlandingsproces (open water dat geleidelijk dichtgroeit met planten, red.) van veengebieden. Dit type habitat is zeer uitzonderlijk in Europa en er zijn heel specialistische planten en dieren van afhankelijk.”
“Door het eten van krabbenscheer en het graafwerk ondermijnt de rode Amerikaanse rivierkreeft de kwaliteit en de ontwikkeling van een compleet systeem, waardoor deze specialistische soorten aan het kortste eind trekken. Het gaat om insecten en planten, maar ook om vissen die afhankelijk zijn van dekking in planten of die jagen op basis van hun zicht. De bittervoorn is zo’n door nationale en internationale wetgeving beschermde specialist, die echt gebonden is aan zulke planten. Om zich voort te planten gebruikt de bittervoorn ook een mosseltje, waarin ie eitjes legt. De rode Amerikaanse rivierkreeft eet die mossels ook, waardoor de bittervoorn het nóg moeilijker krijgt. ”
Waar komen we de rode Amerikaanse rivierkreeft tegen in Nederland?
“De invasie is nog gaande. We zien ’m al in Zuid-Limburg, maar nog niet veel in Overijssel of Drenthe. Wat verder opvalt aan de verspreidingskaarten van rivierkreeften, is dat je vaak eilandjes ziet met hoge concentraties rivierkreeften en verder geen stippen in de buurt. Dat betekent waarschijnlijk dat de kreeft hier is uitgezet door mensen. Zo werd de gestreepte Amerikaanse rivierkreeft voor het eerst in Zuid-Holland gezien, maar recent zagen we deze soort ineens ook in Friesland. Daar is ie niet zelf naartoe gelopen. Ook de marmerkreeft zien we op nieuwe plekken opduiken, zoals sinds 2018 bij de Overasseltse en Hatertse vennen, op een uurtje lopen van mijn huis. De populatie groeit hard, zelfs in vennen die heel zuur zijn. In de vennen zitten zeer zeldzame amfibieën. Iedereen in mijn vakgebied maakt zich zorgen om de knoflookpad en kamsalamander, omdat het leefgebied sterk wordt aangetast en de larven worden opgegeten door de marmerkreeften.”
Het beeld dat je schetst is weinig rooskleurig en in het geval van de rode Amerikaanse rivierkreeft zelfs letterlijk rampzalig. Kunnen we nog van deze problematische invasieve exoot af?
“De rode Amerikaanse rivierkreeften laten zich nooit allemaal vangen. Er is in de literatuur bovendien slechts één studie die eliminatie van deze soort beschrijft, via pesticiden. Maar dat was in geïsoleerd water in Noorwegen, terwijl de Amerikaanse rivierkreeft in Nederland ook in open water voorkomt. Toch kunnen we de populatie wel onder de duim houden. In de literatuur zien we dat het effectief lijkt om inheemse predatoren in te zetten waar de rode Amerikaanse rivierkreeft voorkomt. Bepaalde vissen en vogels zouden de grotere kreeften kunnen eten. Kleinere waterinsecten als waterroofkevers, bootsmannetjes en libellenlarven en kleine visjes als stekelbaarsjes zijn interessante predatoren voor de kleine, jonge kreeftjes.”
Kunnen we wat leren van de geschiedenis van de rode Amerikaanse rivierkreeft in Nederland?
“Zeker. Sinds 2016 staan er zes rivierkreeften op de EU-unielijst van invasieve exoten, waaronder dus de rode Amerikaanse rivierkreeft. In de EU mogen ze niet meer verhandeld en getransporteerd worden door aquariumhouders. Maar er zijn wereldwijd 669 verschillende soorten rivierkreeften, waar misschien nog wel ergere soorten dan de rode Amerikaanse rivierkreeft tussen zitten. De les die ik zou trekken, is om de overzeese handel meer aan banden te leggen en op basis van onderzoek te bepalen dat alleen de soorten mogen komen die zich niet kunnen handhaven in Europese natuur.”
