BRON:
ALLESOVERKATWIJK.NL / 1 AUGUSTUS 2025 / CORRIE VAN DER LAAN & WILLEMIEN TIMMERS
Het zijn allang geen zeldzame ontmoetingen meer in Leiden en omstreken. Je loopt langs het water en ineens staat er een kreeft op het pad. Zo groot als een hand, felrood, met flinke scharen waarmee hij dreigend zwaait. Een spectaculair gezicht, en veel mensen grijpen dan ook naar hun telefoon voor een foto. Maar in feite is het slecht nieuws: het betekent dat de rode Amerikaanse rivierkreeft (te) overvloedig aanwezig is in de wateren van onze regio. Aan het eind van de vorige eeuw waren deze kreeftjes nog zeldzaam in Nederland. In de afgelopen twintig jaar zijn hun aantallen echter explosief toegenomen.
Onderzoek van Bram Koese (onderwaterbioloog bij Naturalis) laat zien dat het aantal plekken waar de kreeftjes voorkomt, sinds 2005 is vertienvoudigd. Bovendien breiden ze zich steeds verder uit. Ze voelen zich vooral thuis in veenweidegebied, zoals in de Leidse regio.
Succesfactoren
Hun ‘succes’ heeft verschillende oorzaken. Rode Amerikaanse rivierkreeften planten zich razendsnel voort: een vrouwtje kan tot zeshonderd nakomelingen per jaar krijgen. Ze draagt haar bevruchte eitjes onder haar staart en verstopt zich tot ze uitkomen. Daarna blijven de jonge kreeften zich nog een tijd verschuilen onder haar staart, totdat ze het formaat van pissebedden hebben. Dat geeft de jonge kreeftjes een uitstekende overlevingskans.
Daar komt bij dat de Amerikaanse rivierkreeften vooralsnog weinig te duchten hebben van natuurlijke vijanden. In theorie zouden ze prima prooien zijn voor vogels als meeuwen, futen en reigers en vissen als de snoek, paling en zeelt, maar in de praktijk hebben deze potentiële predatoren de nodige moeite met deze voedselbron; de kreeften zitten vaak verstopt in hun gangen en de grotere exemplaren zijn alleen makkelijk eetbaar als ze nog zacht zijn, na een vervelling. Zo kunnen de populaties redelijk ongestoord doorgroeien.
Omdat vrijwel al het Nederlandse oppervlaktewater met elkaar verbonden is, breiden ze hun leefgebied makkelijk uit. En als het niet lukt via het water, kruipen ze gewoon over land naar de volgende sloot.
De eerste kreeften
Hoe kwamen deze rivierkreeften, die oorspronkelijk thuishoren in het zuiden van de Verenigde Staten, in de lage landen terecht? Volgens Koese zijn daar verschillende theorieën over. De eerste rode Amerikaanse rivierkreeften in Nederland werden in 1985 gespot in Den Haag. Die worden gelinkt aan een partij kreeften die uit Kenia waren geïmporteerd en zijn losgelaten door een restauranthouder. Maar deze dieren zijn waarschijnlijk niet de oerouders van de Nederlandse populatie. ‘ Zeker is dat de soort begin jaren zeventig in Spanje succesvol werd uitgezet voor de kreeftenvisserij. Via de consumptiehandel kwamen ze vervolgens naar ons land waarbij het ongetwijfeld herhaaldelijk gebeurde dat een aantal kreeften, bewust of per ongeluk, is uitgezet in de natuur. Aanvankelijk werd gedacht dat ze onze koudere streken niet zouden overleven, maar inmiddels weten we beter.’
Ecologische ramp
In het eerste decennium van deze eeuw begon ongerustheid te ontstaan over de snelgroeiende populaties Amerikaanse rivierkreeften in Nederland. Het werd steeds duidelijker dat de dieren een ecologische ramp veroorzaken op plekken waar ze in overvloed aanwezig zijn. Met name in plassen en sloten waar flora en fauna het toch al moeilijk hebben, kunnen kreeftenpopulaties funest zijn. Dat komt voor een belangrijk deel door hun eetgedrag. Ze eten vrijwel alle water- en oeverplanten en doordat ze de smakelijkste stukjes eruit knippen, vernielen ze veel meer dan ze daadwerkelijk verorberen. Minder waterplanten betekent minder schuilplaatsen voor vissen, amfibieën en insecten. Ook staan visseneitjes, kikkervisjes, insectenlarven, mosselen en slakken op het menu van de rivierkreeften.
Zoals de Leidse stadssnorkelaar Aaf Verkade het uitdrukt: ‘Een reeds verlieslijdend ecosysteem verandert door kreeftenvraat razendsnel in een levenloze onderwaterwoestijn. En de hongerige en vaak zwangere kreeften trippelen daarna simpelweg naar de volgende sloot.’
In het dit voorjaar verschenen nummer van Blad, het tijdschrift van het Zuid-Hollands Landschap, schetst Ivo Roessink (onderzoeker bij Wageningen Environmental Research) het scenario als volgt: ‘Het risico is dat je eindigt met een kale bak met een groene algensoep en een paar robuuste beesten als brasems, karpers en muggenlarven. Als de waterplanten op zijn, eten de kreeften organisch materiaal van de bodem, en als dat op is, eten ze elkaar.’
Waterkwaliteit onder druk
Doordat de waterplanten verdwijnen, gaat ook de waterkwaliteit achteruit. Oppervlaktewater blijft helder doordat waterplanten meststoffen en CO2 opnemen. Zonder planten vertroebelt het water en krijgen algen vrij spel. Wat de situatie nog ernstiger maakt is dat rivierkreeften in de oevers graven en de bodem omwoelen. Daardoor wordt het water nog troebeler, wat herstel van de plantenpopulatie verhindert.
‘Een reeds verlieslijdend ecosysteem verandert door kreeftenvraat razendsnel in een levenloze onderwaterwoestijn’
‘We zien al enige tijd dat de waterkwaliteit duidelijk wordt aangetast door rivierkreeften’, zegt Otto Cox, eigenaar van een adviesbureau dat zich richt op water-gerelateerde vraagstukken. Dat terwijl Nederland juist haast moet maken met verbetering van de waterkwaliteit. In 2027 moet ook ons land voldoen aan de Europese KaderRichtlijn Water (KRW), die strenge eisen stelt aan (chemisch) schoon en ecologisch gezond oppervlakte- en grondwater.
‘Lukt dat niet, dan kunnen er Europese boetes volgen,’ waarschuwt Cox. ‘In de race tegen de klok om de KRW-normen te halen, werken rivierkreeften bepaald niet mee.’
Gaten in de oevers
Het graafgedrag van rode Amerikaanse rivierkreeften heeft nog meer gevolgen. Ze houden van steile walkanten die ze zijdelings of van bovenaf doorgraven voor een veilig plekje. Zo maken ze ‘gatenkaas’ van walkanten, die hierdoor mogelijk verzwakken en kunnen instorten. Daarnaast zorgt dit voor extra baggeraanwas en extra toestroom van voedingsstoffen in het water.
Ook dijken, stuwen en andere waterscheidingen zijn kwetsbaar. Door de gangen die de kreeften graven stroomt water van de ene naar de andere kant. Zo werden eind 2022 in Sluis (Zeeland) bij werkzaamheden aan een lekkende dijk honderden Amerikaanse rivierkreeften aangetroffen.
Voor provinciebestuurder Harry van der Maas was de conclusie duidelijk: ‘We denken dat we de boosdoener te pakken hebben,’ zei hij tegen Omroep Zeeland. Het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard meldde in december vorig jaar op haar website dat er drie tot vijf keer per week meldingen komen van door rivierkreeften veroorzaakte lekkages. ‘Dat heeft effect op de waterstand en maakt ons peilbeheer moeilijker.’
Europese regels
De Europese Unie hanteert een lijst van ‘zorgwekkende invasieve uitheemse soorten’, de zogeheten Unielijst. Hierop staan zo’n negentig soorten die, per ongeluk of bewust, door de mens de EU zijn binnengebracht en een bedreiging vormen voor de biodiversiteit en ecosystemen. Landen zijn verplicht maatregelen te nemen om deze invasieve exoten in bedwang te houden. De rode Amerikaanse rivierkreeft staat sinds 2016 op deze lijst. Toch blijft grootschalige bestrijding vooralsnog uit.
Hoe dat kan, en waarom bestrijding zo ingewikkeld is, bespreken we in de volgende aflevering van deze serie, die verschijnt volgende week.