Spring naar inhoud

Frans Kapteijns maakt zich zorgen over de Brabantse bossen (Foto: Omroep Brabant).

Frans Kapteijns maakt zich zorgen over de Brabantse bossen (Foto: Omroep Brabant).

Exotische planten als de reuzenberenklauw en de Japanse duizendknoop overwoekeren onze gronden. En dat is een groot probleem, want het is toch al schrijnend gesteld met de bossen in Brabant. Door droogte, hitte en wateroverlast heeft de natuur het zwaar. Boswachter Frans Kapteijns hoopte mensen tijdens de recente Nationale Klimaatweek wakker te schudden.

Invasieve exoten zoals de reuzenberenklauw maar ook de Amerikaanse waternavel, de Amerikaanse rivierkreeft en de zonnebaars; boswachter Frans Kapteijns ziet ze het liefst zo snel mogelijk vertrekken. “Deze soorten verjagen de inheemse planten en dieren. Ze hebben hier geen natuurlijke vijanden, ze worden niet opgegeten. Beken groeien dicht, andere planten hebben geen kans om te groeien want ze krijgen geen licht, de biodiversiteit gaat achteruit. Dit moeten we niet willen”, zegt Frans.

De exoten zijn hier gekomen doordat mensen ze hebben meegenomen vanuit verre landen. Soms bewust, ook vaak onbewust. Maar met grote gevolgen. “Neem bijvoorbeeld Landgoed de Utrecht bij Hilvarenbeek. Dat staat helemaal vol met Japanse duizendknopen, ze overwoekeren alles en zijn bijna niet te bestrijden.”

De natuur heeft het al zwaar door klimaatveranderingen. De afgelopen jaren zijn de bossen en de heide geplaagd door heel veel droogte. Tussen 2018 en 2022 is het heel warm geweest. Daardoor is de grondwaterstand heel erg gedaald en zijn mineralen uit de bovenlaag verdwenen. Veel bomen en planten zoals de zomereik en beuk gingen dood. Zonnedauw en klokjesgentiaan konden daardoor niet overleven. Het gentiaanblauwtje, een vlinder die afhankelijk is van de klokjesgentiaan heeft het daardoor heel moeilijk. De planten die het wel gered hebben, kregen het afgelopen jaar juist heel veel water over zich heen. Zoveel water dat de wortels het niet konden verwerken. Frans verwacht daarom dat als de temperatuur blijft stijgen sommige soorten zoals de zomereik en de beuk de komende jaren in Nederland zullen uitsterven.

Klapzand
De grond in Brabant bestaat voor een groot deel uit zandgrond. Het wordt ook wel klapzand genoemd, dat betekent dat er geen klap in zit. “Het is arme grond, arm aan mineralen en dat maakt het voor de planten extra lastig hier,” zegt Frans. “Bovendien hebben we in Brabant ook last van uitstoot van gassen door verkeer, landbouw en fabrieken.” Brabant is een provincie met veel inwoners, bedrijvigheid, verkeersbewegingen én de hoogste veedichtheid van Nederland. De stikstofuitstoot die dat met zich meebrengt, zet de Brabantse natuur onder druk. De provincie probeert daar wat aan te doen, maar voor Frans is het niet genoeg. Hij vindt dat gemeenten en de inwoners zelf meer kunnen doen.

Hoopvol
“Ik heb grote zorgen, maar ik zie ook dat steeds meer mensen bewust boodschappen gaan doen en meer ruimte geven aan groen. Ik zie mensen tegels wippen, regenpijpen afkoppelen en water opvangen. Dat is allemaal van belang want droogte en hittestress wordt de komende jaren alleen maar een groter probleem in gemeentes, de bossen, op de heide maar ook in de parken.” Daarnaast hoopt Frans op meer bewustwording rondom invasieve exoten, zodat die niet in de natuur terechtkomen. “De bossen in Brabant zijn prachtig en die moeten we behouden. Ik loop daar nog steeds met een vrolijke noot doorheen. Ik ben een optimist en ik heb nog steeds het idee dat het ons gaat lukken als Brabanders.”

In het Bennebroekbos in Bennebroek is een tweede nest van de Aziatische hoornaar gevonden. Het hangt vlak bij het nest dat eerder al werd aangetroffen. Tot overmaat van ramp blijkt het verwijderen van dat eerste nest ook niet gelukt te zijn. Imker Pim Lemmers houdt zijn hart vast. De Aziatische hoornaar is een wespensoort die van nature niet in ons land voorkomt, maar de laatste jaren een razendsnelle opmars maakt. De grote wesp eet bijen, hommels en andere insecten. Bij meerdere imkers in Noord-Holland zijn complete bijenvolken verorberd door de 'terrorwesp'.

Geen natuurlijke vijanden

Imker Pim Lemmers uit Heemstede maakt zich dan ook grote zorgen over de hoornaar. "Het is bizar hoe snel die Aziatische hoornaar zich over heel Nederland heeft verspreid. Ze hebben hier geen natuurlijke vijanden. Ik denk dat ze alleen de Waddeneilanden nog niet hebben bereikt." De afgelopen jaren dook de Aziatische hoornaar vooral op in het zuiden van het land. Maar het insect lijkt niet te stoppen. De hoornaars worden de laatste weken regelmatig gezien in de buurt van de brandweerkazerne in Bennebroek. Lemmers ging met een zoekgroep en een warmtecamera op pad om het nest te vinden. Dat werd uiteindelijk gevonden in het Bennebroekbos. Het nest hing op zo'n 27 meter hoogte in een boom.

Nog warmte in het nest

De hoornaars werden aangepakt en het probleem leek opgelost. Maar niets is minder waar, zegt de imker. "Er bleef van alles vliegen. Dus zijn we opnieuw gaan zoeken. Dat kost allemaal ontzettend veel tijd. Met de warmtecamera ontdekten we dat het eerste nest nog warmte uitstraalt. Dat betekent dat er nog leven in zit en dat het bestrijden niet goed is gegaan." Tot overmaat van ramp bleek er nóg een nest in de buurt te hangen. "Dat nest hangt lager. Op zo'n tien, elf meter boven de grond", zegt Lemmers. Aziatische hoornaars bouwen twee nesten per jaar. Een in het voorjaar en een in de zomer. Het tweede nest hangt vaak heel hoog in de boom. Daardoor is het moeilijk te ontdekken en te bereiken. 

Zo groot als een skippybal

Een hoornaarsnest is groot en rond, soms met het formaat van een skippybal. Een nest bestaat uit honderden cellen die worden gemaakt van gekauwde boomschors. In iedere cel wordt een eitje gelegd dat snel uitgroeit tot een volwassen wesp. Deze week wordt een nieuwe poging gedaan om de twee nesten te verwijderen. Imker Pim Lemmers hoopt maar dat het niet te laat is. "Het wordt al kouder en dan lost Moeder Natuur een hoop op. De kolonie sterft uit in de winter. Maar als de jonge koninginnen al zijn uitgevlogen, zitten we volgend jaar echt met grote ellende. De koninginnen die overwinteren, bouwen volgend voorjaar allemaal nieuwe nesten." Lemmers vreest voor het voortbestaan van de bijenvolken in Noord-Holland. "De bijen vliegen nu niet meer. Pas in maart volgend jaar weten we hoe de bijenvolken de winter door zijn gekomen." Ondertussen blijven de imkers samen met de dorpsbewoners zoeken naar nesten. "Kijk goed omhoog en geef het door als je een hoornaar ziet of een nest in een boom ziet hangen. Ze zijn overigens niet gevaarlijk, behalve als je te dicht bij het nest in de buurt komt. Dan worden ze boos."