BRON: DE MORGEN / 7 OKTOBER 2024
Invasieve kreeften rukken massaal op in onze wateren. De situatie is zo zorgwekkend dat het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) en het Agentschap Natuur en Bos het Craywatch-programma hebben opgezet om deze soorten in kaart te brengen. Wij trokken na zonsondergang, gewapend met schepnetten en lieslaarzen, mee op kreeftenjacht.
“Hm, dit is eerder een kleintje”, merkt Kevin Scheers op terwijl hij, staande in zijn lieslaarzen aan de rand van de vijver, een marmerkreeft uit zijn schepnet haalt en in zijn open handpalm legt. “Ze kunnen tot 13 centimeter groot worden.”
We staan hier in Wolvenberg, een klein natuurreservaat ingeklemd tussen de singel en de ring, tegenover het station van Berchem. Het is niet de eerste keer dat de onderzoeksmedewerker van het INBO hier na zonsondergang het water omwoelt op zoek naar kreeften. “Vorig jaar haalden we hier in een uur tijd 770 exemplaren van deze soort boven”, zucht hij. “Ongelooflijk hoe snel ze zich voortplanten. Het is een ramp voor onze biodiversiteit. Beken, vijvers, meren... België zit er vol mee.”
Enkele weken geleden werd in België de zevende invasieve kreeftensoort ontdekt. “Helaas zijn we koploper als het gaat om invasieve kreeftensoorten.”
Het is iets na acht uur ‘s avonds wanneer we in Wolvenberg steeds meer kreeften registreren in het licht van onze zaklampen. Hoewel het water minder helder is dan twee jaar geleden, merkt Scheers op.
Het bronmos, wat in schone wateren een soort deinend onderwatergazon vormt, blijkt verdwenen. “De densiteit van deze kreeften is zo hoog dat ze alles kaalgevreten hebben. Eerst voeden ze zich met waterplanten, daarna vallen ze de eieren van vissen en amfibieën aan, wat leidt tot het verdwijnen van insecten en het sterven van vissen.” Wanneer alles is geplunderd, passen ze hun dieet aan op wat nog overblijft: zand, slib en modder. “Als dat ook opraakt, gaan ze over tot kannibalisme.”
Mutatie
Terwijl opnieuw een kreeft wegschiet in een lichtstraal, merkt hij op dat deze soort eigenlijk niet van nature bestaat.
“Het is te zeggen: ze kunnen zich wel seksueel voortplanten, maar alle exemplaren zijn vrouwtjes.” Wat volgt, is een bizar verhaal over hoe de marmerkreeft ontstond door een accidentele mutatie in 1995 in een Duits aquarium. “Nu leeft dit dier in alle Europese wateren en zelfs daarbuiten, tot in Japan, Madagaskar en Canada toe.”
In 2016 verbood Europa de handel. “Maar ze worden nog altijd verkocht via aquariumdealers of op tweedehands.be.”
Andere kreeftensoorten in onze wateren planten zich minder snel voort, maar kunnen wel enorm groot worden, vertelt hij. Op zijn smartphone laat hij een foto zien van een Turkse rivierkreeft die omgedraaid in zijn hand ligt. Het dier is groter dan zijn hand, met scharen die zelfs iets groter zijn dan Scheers’ hand.
“Je mag gerust stellen dat er onder water een drama gaande is”, zegt Tim Adriaens, programmacoördinator invasieve soorten bij INBO. “We noemen deze dieren ‘ecosysteem-ingenieurs’ omdat ze een enorme impact hebben op ons ecosysteem, dat al zwaar onder druk staat door vervuiling.”
Natuur- en Bosonderzoek
Ook Europa erkent het probleem. Zes van de 88 soorten op de Unielijst, Europa’s zwarte lijst van invasieve soorten, zijn rivierkreeften. “Daarom hebben we vanuit Europa verplichtingen opgelegd gekregen, zoals monitoring, beheer en eventuele uitroeiing.”
Invriezen
Vlaanderen startte direct Craywatch, een meetnetwerk waarbij vrijwilligers met dezelfde methodieken en vallen werken. “Zo hebben we zelfs al nieuwe soorten ontdekt”, zegt Adriaens. Craywatch kan momenteel rekenen op ongeveer 400 vrijwilligers, waarvan de helft actief kreeften vangt.
Het uitroeien van de kreeften is echter een ander paar mouwen. “De Britten probeerden de gestreepte Amerikaanse rivierkreeft uit te roeien met biocide, door vijvers droog te leggen. Een jaar later zaten die vijvers weer vol. Tot nu toe heeft geen enkele methode echt gewerkt.”
En wat als een plas kreeftenvrij gemaakt wordt? Op een bankje in Wolvenberg, enkel verlicht door het schijnsel van onze zaklampen, schetst Scheers een somber scenario. “Niets verhindert aquariumhouders om de kreeften opnieuw in die wateren te dumpen.”
Daar komt nog bij dat deze kreeften een waanzinnig aanpassingsvermogen hebben. “In één nacht kunnen ze moeiteloos twee kilometer over land afleggen. Bovendien kunnen ze zes maanden overleven zonder eten of water. Zelfs invriezen bij -11 graden, zoals onze Nederlandse collega’s probeerden, hielp niet. Uren later liepen ze gewoon weer rond.”
“Het enige positieve waarop we ons voorlopig kunnen richten, is de recente ontdekking dat wanneer we erin slagen het aantal kreeften op een zeer laag niveau te houden, de waterhelderheid behouden blijft en de vegetatie kan overleven. Als dat niet lukt, is zo’n ecosysteem bijna dood.”
Info: craywatch.inbo.be